Жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамның қылмыстық жауаптылығы  

Жауапты мемлекеттік лауазымдарды атқаратын адамдар өздерінің лауазымдық өкілеттіктеріне байланысты қылмыстар үшін ерекше қылмыстық жауаптылықта болады. Бұл мемлекеттің осындай адамдарға деген сенімінің жоғары деңгейіне және олардың заңдылықты, құқықтық тәртіпті және мемлекет пен қоғамның мүдделерін қорғауды қамтамасыз етудегі маңызды рөліне байланысты. Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасы, егер олар өз міндеттерін орындау барысында заңды бұзса, осы адамдар үшін қатаң жауапкершілік шараларын көздейді.

Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (ҚР ҚК) 3-бабының 16-тармағы жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамды айқындайды. Бұл мемлекеттің өкілеттіктерін іске асыруға байланысты лауазымдарды атқаратын және мемлекеттік басқару функцияларын орындау үшін ерекше жауапкершілік жүктелетін адамдарды қамтитын негізгі санат.

1. Лауазымды белгілеу: жауапты мемлекеттік санатқа жататын лауазымдар ҚР Конституциясында, Қазақстан Республикасының конституциялық және өзге де заңдарында белгіленген.  

2. Мемлекеттің функциялары және органдардың өкілеттіктері: осы лауазымдардағы адамдар мемлекеттің тікелей функцияларын және мемлекеттік органдардың өкілеттіктерін орындайды. Бұған заң шығарушы, сот және атқарушы тармақтарда жұмыс істеу кіреді.  

3. Жұмыс мысалдары:

   - ҚР Парламентінің депутаты,

   - ҚР Конституциялық Сотының судьясы,

   - Судья (жалпы юрисдикция соттарын қоса алғанда),

   - Адам құқықтары жөніндегі уәкіл,

   - Мемлекеттік қызмет туралы Заңға сәйкес "А" корпусының саяси немесе әкімшілік мемлекеттік лауазымдарын атқаратын адамдар.

Жауапты мемлекеттік лауазымдар ұғымын реттейтін нормативтік актілер:

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы:

   - Конституцияның 50-бабы заң шығарушы билікте маңызды рөл атқаратын және Мемлекеттік тұлғалар болып саналатын ҚР Парламенті депутаттарының мәртебесін бекітеді.

   - Конституцияның 71 және 81-баптары судьялар мен Конституциялық соттың рөлін айқындайды, оларға сот билігінің функцияларын орындауды жүктейді.

2. "Мемлекеттік қызмет туралы" Қазақстан Республикасының Заңы:

   - Бұл заң мемлекеттік қызметшілердің санаттары мен мәртебелерін реттейді. Атап айтқанда, 6-бапқа сәйкес, "А" корпусының саяси және әкімшілік мемлекеттік лауазымдары мемлекеттің саясаты мен стратегиясын іске асыруға жауапты негізгі басқарушылық ұстанымдар ретінде айқындалады.  

   Саяси лауазымдар-бұл мемлекеттік биліктің жоғарғы органдары анықтайтын және мемлекеттік саясатты қалыптастыруға бағытталған басшылық ұстанымдар.  

   "А" корпусының әкімшілік лауазымдары-мемлекеттік функцияларды басқаруға және орындауға жауапты білікті мемлекеттік қызметшілер тағайындалатын жоғары мемлекеттік басқару лауазымдары.

3. "Қазақстан Республикасының Конституциялық соты туралы"заң:

   - Бұл заң азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға, Конституцияның үстемдігін қамтамасыз етуге конституциялық өкілеттіктері бар Конституциялық Сот судьяларының мәртебесі мен функцияларын реттейді.

ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары:

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2015 жылғы 27 қарашадағы № 8 нормативтік қаулысы. "Кейбір сыбайлас жемқорлық қылмыстарды қарау тәжірибесі туралы" Мемлекеттік қызметшілердің лауазымдық міндеттеріне байланысты бұзушылықтар үшін жауапкершілігіне қатысты мәселелер бойынша түсініктемелер береді. Ол мемлекеттік лауазымдарды атқаратын адамдардың ерекше жауапкершілігін және сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманы қатаң сақтау қажеттігін атап көрсетеді.

Жауапты мемлекеттік лауазымдарды атқаратын адамдардың жауапкершілігіне қатысты Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (ҚР ҚК) негізгі баптары:

1.        ҚР ҚК 361-бабы-лауазымдық өкілеттіктерді теріс пайдалану:

o жаза, егер ол мемлекеттік немесе қоғамдық мүдделерге елеулі зиян келтірсе, лауазымдық жағдайды пайда алу мақсатында не өзге де жеке мүдделер үшін пайдаланғаны үшін көзделеді.

o жауапты мемлекеттік лауазымдарды атқаратын адамдар үшін бұл қылмыс неғұрлым қатаң жазаға, соның ішінде бас бостандығынан айыруға және белгілі бір лауазымдарға орналасуға тыйым салуға әкеп соғуы мүмкін.

2.        ҚР ҚК 362-бабы-Билікті немесе лауазымдық өкілеттіктерді асыра пайдалану:

o бұл бап, егер олар азаматтардың, ұйымдардың немесе мемлекеттің құқықтары мен заңды мүдделеріне айтарлықтай зиян келтірсе, лауазымды тұлғаның өкілеттіктерінен тыс әрекеттер үшін жазаланады.

o жауапты мемлекеттік лауазымдарды атқаратын адамдар мұндай қылмыстар үшін күшейтілген жауапкершілікке ие.

3.        ҚР ҚК 366-бабы-Пара алу:

o жауапты мемлекеттік лауазымдарды атқаратын адамдар пара алу үшін кез келген түрде — пара берушінің мүддесі үшін әрекеттері немесе әрекетсіздігі үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылуы мүмкін. Жазаларға ірі айыппұлдар, ұзақ мерзімге бас бостандығынан айыру және мүлікті тәркілеу жатады.

o үлкен мөлшерде немесе алдын ала сөз байласу арқылы адамдар тобында пара алғаны үшін қатаң жаза қарастырылған.

4.        ҚР ҚК 367-бабы-Пара беру:

o жауапкершілік жауапты мемлекеттік қызметкерлерге пара беретін адамдарға да жүктеледі. Егер мұндай әрекеттер олардың міндеттерін орындау барысында орын алса, жазалар ұлғайтылуы мүмкін.

5.        ҚР ҚК 369-бабы - Қызметтік жалғандық:

o жаза шенеуніктің ресми құжаттарды бұрмалағаны үшін келеді, егер бұл азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылуына әкеліп соқтырса және мемлекеттік мүдделерге нұқсан келтірсе.

6.        ҚР ҚК 189-бабы-Сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иемдену немесе ысырап ету:

o егер жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адам өзінің лауазымдық өкілеттігіне байланысты өзіне сеніп тапсырылған мүлікті иемденсе немесе ысырап етсе, бұл сондай-ақ бас бостандығынан айыруға дейін күшейтілген жазалау шараларымен қылмыстық жауапкершілікке әкеп соғады.

Мысал:

Егер жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адам (мысалы, Парламент депутаты немесе судья) өзінің лауазымдық жағдайын пара алу немесе сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық жасау үшін пайдаланса, ол ҚР ҚК 366-бабы бойынша жауапты болады. Бұл жағдайда параның мөлшеріне және жасалған қылмыстың мән-жайларына байланысты мүлкі тәркіленіп, 15 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза тағайындалуы мүмкін.

Халықаралық стандарттар:

Қазақстан Республикасы Сыбайлас жемқорлыққа және мемлекеттік лауазымдарға байланысты қылмыстарға қарсы күреске бағытталған бірнеше халықаралық келісімдерді ратификациялады. Бұған мыналар кіреді:

* БҰҰ Сыбайлас жемқорлыққа қарсы конвенциясы,

* Пара беруге қарсы күрес туралы ЭЫДҰ конвенциясы

Бұл құжаттар сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес қағидаттарын бекітеді және мемлекеттік лауазымдарға байланысты қылмыстар үшін жауапкершілікке тартудағы халықаралық ынтымақтастықты күшейтеді.

Жауапты мемлекеттік лауазымдарды атқаратын адамдар өздерінің қызметтік қызметіне байланысты қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылықтың жоғарылауына ұшырайды. Бұл мемлекет оларға жүктеген ерекше өкілеттіктер мен міндеттерге және қоғамның мүдделерін теріс пайдалану мен сыбайлас жемқорлықтан қорғау қажеттілігіне байланысты.

Назар аударыңыз!

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085. 

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы